Geçmişten günümüze "Sarayönü"-92

TÜRKİYE'YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN KARAÇAY'DAKİ ARAZİLERİ

Kafkasya'nın Karaçay bölgesinden ayrılıp Türkiye'ye göçen ve Başhüyük, Gökçeyayla, Yakapınar gibi köylere yerleşmiş olan ailelerin, anavatanlarında "tukum cer" adı verilen, kendi tukumlarına (sülâlelerine) ait arazileri vardı. Bu aileler, muhaceret yolculuğuna çıkmalarına kadar, sülâlelerinin birer üyesi olarak bu arazilerden yararlanıyorlardı.

Araziler kullanım amaçlarına göre dört türlü idi. Karaçaylıların "biçenlik" ve "çallık cer" dedikleri araziler, hayvan besiciliğinde kullanmak için ot biçmeye ayrılmış çayırlıklardı. Hayvan otlatmaya ayrılmış otlaklar "otlav"; sürülüp ekini kaldırılan tarlalar da "sürüvçü saban" olarak adlandırılıyordu. Ormanlık ve koruluk niteliğindeki arazilere ise "çeget ülüş" deniyordu.

Bu araştırmada, pek çok kişiye sorulup derlenen bilgilere dayanarak, tukumların arazilerinin nerelerde olduğu ve nitelikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Karaçay'ın prens tukumu olan Kırımşavhalları'nın çayırlık arazileri, Suvlu Kol, Küzlük Orunla, Açhar Tübü, Teyrikul Tübü ve Gerüölgen'deydi. İndiş Başı'ndaki araziler Botaşları ile; Cuvaklı'daki çayırlık, otlak ve ormanlık araziler ise Özdenleri ve Mahametleri ile ortaktı. Bunların dışında Kartcurt'un kuzeyindeki arazileri de, Cukkaları, Karaketleri, Köbekleri, Sılpağarları ve Sarıları tukumlarına mensup aileler ile ortak kullanıyorlardı.

Bir diğer prens tukumu Dudaları'nın ormanlık, otlak ve çayırlık arazileri, Calan Kol, Taşlı Kol, Çeget Tala ve Borsuklu'daydı. Ullu Tübü mevkiinde Dudalanı Mırzakul'un, Şikildi'de de Dudalanı İsmail'in ailelerine ait çayırlıklar vardı. Dudaları ayrıca Bağatır Tala'da Mahametleri ile; Suvlu Tala'da Botaşları ve Baykulları ile; Ullu Ağaç'ta Borlakları, Hasanları, Toturkulları, Özdenleri, Botaşları ve Bayramkulları ile ortak arazilere sahiptiler.

İleri gelen özden tukumlardan Bayramukları'nın Kala Başı ve Tikkulak'ta otlak, çayırlık ve ormanlık arazileri, Ullu Ağaç'da çayırları, Calan Kol'da da çayır ve ormanı vardı. Bağatır Tala'daki çayır Baykulları ile bölüşülmüştü.

Bayramuklanı Ahmat'ın ailesine ait çayırlık ise Beklegen'de yer alıyordu. Yukarıda bahsedilen Tikkulak'taki otlak, çayırlık ve ormanlık arazilerinde Bayramkulları da pay sahibiydiler. Bayramkulları ayrıca, Özdenleri, Dudaları, Toturulları ve Botaşları ile Ullu Ağaç'taki otlaklara da ortaktı. Botaşları tukumunun Mara Başı'nda çayırlık ve ormanlık, Bavkol'da da çayırlık ve otlak arazileri vardı. Ayrıca bazı ormanlık ve çayırlık arazilerde de başka tukumlarla ortaktılar; Kızıl Kaya'da Hubiyleri ile; Çılmas'da Begeulları ve Bekirleri ile; Ullu Ağaç'ta Toturkulları, Dudaları, Bayramkulları ve Özdenleri ile; Suulu Tala'da da Dudaları ve Baykulları ile.

Hubiyleri'nin Murdıh Kol, Açalık Kışlık ve Murdıh Makalı mevkilerinde otlakları, çayırları ve ormanları vardı. Ayrıca Kökle Kaya'da çayırlık ve otlaklar ile sürülen tarlalara sahiptiler. Bicileri tukumunun, Kökle Kaya ve Duarbat (Calan Kol)'daki otlak ve çayırlıklarına ek olarak, Şiyakılı Sırt'da da Acileri ile ortak çayırlık arazileri vardı. Hasanları tukumundan ailelerin Marca'da otlak ve çayırlık, Gürbeci Dorbun'da çayırlık ve orman; Tögerek Tala'da Cankulları ve Baykulları ile ortak çayırlık; Çalmak Orun'da Mekerleri ile ortak çayırlık arazileri vardı. Ayrıca Hurzuk'ta Mırdı mevkiindeki arazilerde de pay sahibiydiler. Şıdakları'nın Aman Kol'da otlak ve ormanlık; Erk Murza'da çayırlık ve otlak, Künlü'de çayırlık, Arğış Dorbun'da da çayırlık ve otlak arazileri bulunuyordu.

Arğış Dorbun'da Şamanları'nın da arazileri mevcuttu. Orusları tukumundan aileler Mırtaz Tala ve Calan Kol'da çayırlık, Eliya Urğan'da da otlak, çayırlık ve ormanlık arazileri kullanıyorlardı.

Aliyleri'nin çayırlık arazileri, Eliya Urğan, Şauşugüt ve Hudes nehri yanındaki Gumail Tübü mevkilerindeydi. Özdenleri'nin, Ak Tübü, Kulaklı ve Teyri Tübü mevkilerinde otlak ve çayırlık; Kısırla Sürgen'de ise otlak, çayırlık ve ormanlık arazileri vardı. Özdenleni İbrahim ve Aliy ailelerinin Hırhalı Talası mevkiinde çayırlık arazileri bulunuyordu. Belirtildiğine göre Özdenleri'nin bazı çayırlık arazileri de başka tukumlardan aileler ile ortaktı: Zankoy Tala'da Karabaşları ile, Cuvaklı Talası'nda Kırımşavhalları ve Mahametleri ile; Ullu Ağaç'da Toturkulları, Botaşları, Dudaları ve Bayramkulları ile. Tekeleri, Taşköpür yakınındaki Kara Sırt'da otlak, çayırlık ve ormanlık arazilere; Tebuları'ndan bazı aileler de Oğarı Hudes, Eki Ara ve Haci Ali Tala'da çayırlıklara sahiptiler.

Laypanları tukumuna mensub ailelerin Sabalık ve Kamişli'de çayırlık; Nauruz Bau Etgen'de otlak; Artık'da da çayırlık ve ormanlık arazileri bulunuyordu. Ayrıca Bıkılı Kışlık'da da Bayramkulları'ndan ailelerle ortak arazileri vardı.

Teyrikul Tübü mevkiindeki çayırlar ile otlaklar, Elkanları tukumuna mensub aileler tarafından kullanılıyordu.

Çomaları'nın çayırları Kala Başı'nda, Çotçaları'nınki ise Terskol ve Enikoy'da yer alıyordu. Çotçaları ayrıca Çuçhur'da da çayırlık ve ormanlık araziler ile otlaklara sahiptiler. Çotçaları'nın Amalçıları atavuluna mensup ailelerin ise İngibek Arıthan'da beş adet sürülebilir tarlası vardı. Aybazları Cumerten'da otlak, çayırlık ve ormanlık arazilere, Caşırın Kala'da da otlaklara sahiptiler.

Calan Kol'da Korkmazları'nın çayır, ormanlık ve otlakları; Mamatay Başı'nda Tambiyleri'nin otlak ve çayırları, Murduh'ta ise Sılpağarları'nın arazileri bulunuyordu.

Kobanları'nın Taşlı Kol ve Bababuk'da otlak ve çayırlıkları, Makalı'da çayırlığı; Kobaları'nın ise Tuvarçı Orun'da ormanlık arazileri bulunuyordu. Canközleri'nin Caşırın Kala'da otlakları; Kappuşları'nın ise Boğak Cer'de otlak ve ormanlık arazileri, Patçah Ceri'nde de otlakları vardı. İjaları tukumuna mensup ailelerin otlak, çayırlık ve ormanlık arazileri Taşlı Kol'da; yakın akarabaları sayılan Lepşokları'nınkiler ise Calan Kol ve Murduh'taydı.

Karaketleri'nin Teşik mevkiinde çayır ve otlakları; Tohçukları'nın Kısırla Sürgen ve Ullu Ağaç'ta çayırları, Mıstı'da çayır, ormanlık ve otlakları; Karaları'nın At Col'da otlak ve çayırları Ebzeleri'nin de Artık'da çayırlık, otlak ve ormanlık arazileri vardı.

Akbayları, Küntübü mevkiinde; Begeulları Çılmas'ta; Toturkulları Ullu Ağaç'ta; Halköçleri İndiş Başı'nda; Bolatları Ekibüger'de; Goçiyaları Marca'da, Cankulları da Aksuv yanı ve Kırk Karasuv kıyısında çayırlık arazilere sahiptiler. Golaları ile Kayitleri, Calan Kol'daki otlak ve ormanlık arazilerini ortak kullanıyorlardı.

Borlakları'nın Mırdı'daki çayırlık arazileri, Dudaları, Temirbolatları ve Dinaları ile ortaktı. Karabaşları'nın çayırlık ve ormanlık arazileri Şheldi'de ve (Borlakları ile ortak kullandıkları) Koylar Öltürgen'de idi. Ullu Karaçay bölgesinde bazı bölgeler, belli bir tukumun adı ile adlandırılmıştı. Meselâ ‚Gebenleri‛ adıyla bilinen bölgedeki çayırlık, otlak ve ormanlık araziler, Gebenleri tukumuna mensup ailelere aitti. ‚Bağatır Tala‛ mevkiindeki çayırlıklar da Bağatırları'nındı. Derlenen bilgilerden şu sonuçlar çıkarılabilir.

Öncelikle, Karaçaylı ailelerin özel mülkiyetine geçmiş olan arazilerin ekseriyeti, kış için otu biçilen çayırlıklardı; sonra da otlaklar geliyordu. İkincisi, (aksini savunanlar olsa da), özel aile mülkiyetine geçen araziler içerisinde, ormanlar da mevcuttu.

Son olarak, aile mülkiyetine geçmiş bu arazilerin çok büyük kısmı, bugünkü yönetim sisteminde Karaçay rayonu (ilçesi) toprakları üzerinde yer alıyordu.

Araştırma: Vladimir BİCİYEV

Kaynak: Sarayönü Sempozyumu Kitabı