Anadolu, da ki ilk Demiryolları hattının kurulması düşünceleri 1836’da İngiltere’nin yaptırdığı bir kaç araştırma projeleri neticesinde uzun bir bekleme dönemin den sonra 32, Osmanlı Padişahı Abdülaziz Han zamanına rastlar.
Başlangıçta Anadolu veya Osmanlı ülkesinin diğer bölgeleri üzerinde geliştirilen bazı Demiryolu projelerinden amaç, Hindistan yolunun kısaltılmasıyla, Osmanlı topraklarının hammadde kaynakları olmuştur. Bu amaçla araştırmalarını yürüten kişilere İngiliz yönetimi, Hindistan Kumpanyası, daha sonraları da Osmanlı yönetimi tarafından maddi destekler sağlanmıştır.
1854 yılında İskenderiye-Kahire arasında işletmeye açılan Demiryolu; İngilizlerin, Osmanlı İmparatorluğu üzerinden-Hindistan yolunu kısaltma çabalarının ilk ürünü olmuştur. Aynı amaca yönelik olmakla birlikte İzmir-Aydın Demiryolu ise bölgenin hammadde kaynaklarının değerlendirilmesi ve büyük bir pazar potansiyelinin olmasıyla da, İngilizlerin cazibesini oldukça çekmekteydi.
O günlerde bölgede Demiryolu yapımına başlamadan önce İzmir’de fiilen ithalat ve ihracat işleriyle uğraşan 1061 İngiliz tüccar bulunmaktaydı. Osmanlı Hükümetinden İzmir-Aydın Demiryolu imtiyazım elde eden, Robert Wilkin adında İzmirli bir İngiliz tüccar ile 4 ortağı, bu imtiyazı İngiltere’den bir gruba hemen sattılar.
Bu grup “İzmir’den Aydm’a Osmanlı Demiryolu Şirketi”ni 23.9.1856’da kurdu. Bu şirketin merkezi İzmir’de Alsancak İstasyonu idi ve yol kenarlarında bulunan Hükümet topraklarındaki maden ve orman ürünlerinden ücretsiz olarak yararlanma hakkına da sahip bulunmakta ve bu imtiyaz müddeti 90 sene olmasına rağmen, birinci bölüm olan ilk 70 Km.yi anlaşmalar gereği 4 yıl’da bitirmesi gerekirken, bitirememiş; 43 Km’lik İzmir- Kızılçullu hattını yapabilmiş, Osmanlı yönetimi ise anlaşmayı fesih hakkı olmasına rağmen bu projenin önemine binaen şirkete Mart 1861’de ve Temmuz 1863’de yeni anlaşmalarla, yeni imtiyazlar da vermiş, süreyi de uzatma yoluna giderek projenin bitirilmesini arzu etmiştir.
Sonuçta imtiyaz tarihinden 10 sene sonra Aydm’a ulaşılmış ve 1876’da imtiyaz süresi 1910 yılına kadar uzatılmıştır. Osmanlı yönetimi ülke topraklarının büyüklüğü ve kontrol mekanizmasının zorluğu, ayrıca ticari ve ekonomik olarak ülke kalkınmasının bu projelere bağlılığını düşünmüştür. Yine aynı tarihlerde o zamanlar Osmanlı, şimdi Romanya topraklarında bulunan 66 Km. lik Köstence-Çernavoda yolunun yapımı imtiyazı da İngilizlere dolayısıyla yabancılara verilen ilk imtiyaz olmuştur.
Ayrıca İzmir- Aydın hattından başka İzmir-Kasaba (Turgutlu) hattı da bir başka İngiliz Demiryolu şirketi olan “Smyrna- Cassaba Raihvay Company” 4.7.1863 de inşaat ve işletme imtiyazını alarak inşaata başladı ve 10 Ocak 1866’da Turgutlu’ya kadar toplam 93 km. lik hattı işletmeye açmıştır. Bu hatlar Batı Anadolu’da İngiliz nüfuzunu süratle artırmıştır.
Padişah Abdülaziz Han’ın 1869 da ki Avrupa gezisinde özellikle Marsilya-Paris demiryolunda seyahati ve Paris sergisinde gördükleri kendisinde önemli ölçüde inşaat eğilimi uyandırmış ve bu da ilk defa (Nafia Nezareti) Bayındırlık Bakanlığı’nın kurulmasında en önemli etken olmuştur. Osmanlı Demiryollarında devlet girişimciliği dönemi Bayındırlık Bakanlığının kurulmasıyla başlamıştır.
Devamı edecek…
İlk yorum yapan siz olun